Η Τουρκία αξιοποιεί τη νέα στρατηγική της σημασία και θα συνεχίσει να το κάνει τις επόμενες εβδομάδες και μήνες.
Από την περασμένη εβδομάδα, η Τουρκία άρει επισήμως το επαπειλούμενο βέτο της για την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ – ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα του Γενικού Γραμματέα Γενς Στόλτενμπεργκ και κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένο.
Πριν από τη σύνοδο κορυφής της συμμαχίας στη Μαδρίτη, οι τρεις χώρες συμφώνησαν σε μια σειρά βημάτων με στόχο να καθησυχάσουν την Άγκυρα σχετικά με τη στάση των σκανδιναβικών χωρών έναντι του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), καθώς και την άρση των περιορισμών στις πωλήσεις όπλων στην Τουρκία. Στην κορυφή, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζο Μπάιντεν άναψε πράσινο για την πώληση μαχητικών αεροσκαφών F16 στην Άγκυρα — αν και αυτό θα πρέπει ακόμα να περάσει τη δοκιμασία του Κογκρέσου. Και σε αντάλλαγμα, η Άγκυρα υποστήριξε την πρόσκληση του ΝΑΤΟ στο Ελσίνκι και τη Στοκχόλμη.
Αυτό είναι πιθανότατα απλώς μια γεύση του τι πρόκειται να ακολουθήσει στον συνεχιζόμενο χορό της Δύσης με την Τουρκία. Στην πραγματικότητα, μέχρι τις τουρκικές προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους, στις οποίες ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα επιδιώξει να επανεκλεγεί για την εκατονταετηρίδα της Δημοκρατίας, η Δύση θα πρέπει να προετοιμαστεί για αυτό που πιθανότατα θα είναι μια ακόμη ανώμαλη βόλτα με την Άγκυρα.
Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Δύσης κινούνται σε άμπωτες και ροές. Και για να είμαστε δίκαιοι, από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, οι δεσμοί έχουν επιδεινωθεί, αλλά ο ρυθμός επιδείνωσης ποικίλλει. Η σημερινή δυναμική μοιάζει τώρα με εκείνη πριν από δύο χρόνια, όταν οι εντάσεις ξέσπασαν στην Ανατολική Μεσόγειο, με την Ελλάδα και την Τουρκία να πλησιάζουν επικίνδυνα στον γκρεμό του πολέμου.
Τα κακά νέα είναι ότι τότε, όπως και τώρα, ο Ερντογάν αξιοποίησε τη διεθνή θέση της χώρας του, κλιμακώνοντας την εξωτερική του πολιτική για να αποσπάσει εγχώρια πολιτικά κέρδη. Τα καλά νέα είναι ότι το 2020, η κλιμάκωση δεν τελείωσε – και ελπίζουμε ότι δεν θα συμβεί ούτε αυτή τη φορά. Ενώ οι σχέσεις της Άγκυρας με τη Δύση μπορεί να είναι γεμάτες και ο ίδιος ο Ερντογάν πιθανότατα θα ήθελε να πηδήξει, η Τουρκία παραμένει στο δυτικό μαντρί.
Το 2020, η στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στη Λιβύη είχε εμποδίσει την Τρίπολη να πέσει στον Χαλίφα Χάφταρ. Δημιουργώντας μια ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των αντίπαλων φατριών και των αντίστοιχων περιφερειακών υποστηρικτών τους, αυτό οδήγησε σε κατάπαυση του πυρός αργότερα εκείνο το καλοκαίρι, και παρόλο που δεν εδραίωσε την ειρήνη -όπως καταδεικνύουν τα γεγονότα σήμερα- σταμάτησε προσωρινά τη βία και απέτρεψε τον κατακερματισμό της Λιβύης. Επίσης εδραίωσε τον ρόλο της Τουρκίας στη χώρα και ενίσχυσε την επιρροή της Άγκυρας στην περιοχή.
Στη συνέχεια, ο Ερντογάν χρησιμοποίησε αυτόν τον ρόλο για να αντιστρέψει τη γεωπολιτική δυναμική που είχε εδραιωθεί στην Ανατολική Μεσόγειο τα προηγούμενα χρόνια. Πυροδοτούμενη από ανακαλύψεις φυσικού αερίου και περιστρεφόμενη γύρω από παλιούς ανταγωνισμούς, η περιοχή είχε δει έναν εκκολαπτόμενο άξονα μεταξύ Κύπρου, Ελλάδας, Αιγύπτου, Γαλλίας, Ισραήλ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων να αντιπαρατίθεται με την Τουρκία.
Η Τουρκία χρησιμοποίησε το ενισχυμένο καθεστώς της στη Λιβύη για να κλιμακώσει τις εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, και αυτό εξυπηρέτησε τον σκοπό της συγκέντρωσης εσωτερικής υποστήριξης στον Ερντογάν. Στην πραγματικότητα, όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ειδικά στη Μεσόγειο, οι Τούρκοι είναι σχετικά ενωμένοι στην πεποίθηση ότι έχουν αδικηθεί από τη Δύση — και ειδικά από την ΕΕ, από την ένταξη της Κύπρου το 2004.
Μετά την εκλογή του Μπάιντεν, ο Ερντογάν έκανε ένα βήμα πίσω, ενεργοποιώντας εκ νέου τις διμερείς συνομιλίες με την Ελλάδα και προχωρώντας στη βελτίωση των σχέσεων με την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ισραήλ, καθώς και τη Σαουδική Αραβία. Και παρόλο που οι σχέσεις με την ΕΕ και τις ΗΠΑ δεν βελτιώθηκαν δραματικά, οι συνομιλίες για κυρώσεις εξασθένησαν.
Αλλά τώρα, ο πόλεμος στην Ουκρανία ενίσχυσε για άλλη μια φορά την τουρκική ισχύ και ένας οπορτουνιστής Ερντογάν φαίνεται πρόθυμος να αρπάξει ό,τι μπορεί.
Στις πρώτες φάσεις του πολέμου, η Τουρκία τοποθετήθηκε ως μεσολαβητής μεταξύ Μόσχας και Κιέβου και στη συνέχεια αξιοποίησε τις αιτήσεις ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ για να αποσπάσει οφέλη. Τώρα, μπορεί να αναζητήσει πλεονεκτήματα και από τον αποκλεισμό της Μαύρης Θάλασσας της Ρωσίας: Δεδομένου του ρόλου της στη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936, η Τουρκία είναι ο κατάλληλος τόπος για οποιαδήποτε συμφωνία — είτε πρόκειται για διαπραγμάτευση με τη Ρωσία μέσω του ΟΗΕ είτε μονομερώς επιδιωκόμενη από έναν συνασπισμό των πρόθυμων — να πάρουν σιτηρά από την Ουκρανία. Διαδραματίζει επίσης βασικό ρόλο στο αίνιγμα του φυσικού αερίου της East Med, η στρατηγική σημασία του οποίου έχει αυξηθεί καθώς η Ευρώπη απογαλακτίζεται από το ρωσικό αέριο.
Έτσι, με τις εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2023 και μια οικονομία σε δύσκολη θέση, ο Ερντογάν στηρίζεται για άλλη μια φορά στον εθνικισμό —πυροδοτούμενος από τέτοιους ελιγμούς εξωτερικής πολιτικής και αντιπαραθέσεις— για να τον σώσει. Με τον πληθωρισμό να εκτινάσσεται κοντά στο 79%, η λίρα να υποχωρεί συνεχώς και ο Ερντογάν να μην θέλει να σταματήσει την άρνησή του να αυξήσει τα επιτόκια, η οικονομία της Τουρκίας είναι σε ρήξη – και οι προοπτικές της είναι απίθανο να βελτιωθούν το επόμενο έτος.
Παρά τη συμφωνία που επετεύχθη για τις αιτήσεις ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, θα πρέπει να περιμένουμε από τον Ερντογάν να συνεχίσει να είναι άκρως οπορτουνιστής και έτοιμος να κλιμακώσει τις διαμάχες για τη Συρία, την Ανατολική Μεσόγειο ή τις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και την ΕΕ ευρύτερα. Πράγματι, μόλις στέγνωσε το μελάνι στο μνημόνιο συνεννόησης μεταξύ Σουηδίας και Φινλανδίας, ο Ερντογάν ανέβασε τα ηνία, απαιτώντας την έκδοση 73 μελών του PKK.
Δεν υπάρχει εύκολη λύση για τους δυτικούς ηγέτες όταν πρόκειται για τον Ερντογάν.
Αν του άφηνε ορθάνοιχτη την πόρτα παραγκωνίζοντας το κράτος δικαίου θα ενθάρρυνε τον Τούρκο ηγέτη, ενώ το να του χτυπήσει στο πρόσωπό του θα του επέτρεπε να πυροδοτήσει ακόμη περισσότερο τον εθνικισμό. Και καμία επιλογή δεν θα βοηθούσε τους Τούρκους δημοκράτες.
Το γεγονός ότι η Τουρκία έχει αποσυρθεί από το βέτο της στη Φινλανδία και τη Σουηδία εξακολουθεί να είναι καλά νέα, σηματοδοτώντας ότι όταν η Άγκυρα έρχεται να πιέσει, η Άγκυρα παραμένει αγκυροβολημένη στη Δύση. Ωστόσο, καθώς η χώρα προετοιμάζεται για κρίσιμες εκλογές, τόσο η Ευρώπη όσο και οι ΗΠΑ θα πρέπει να κάνουν μια λεπτή πράξη εξισορρόπησης αυτή τη φορά, μια πράξη με λεπτές αποχρώσεις και στρατηγική υπομονή.
Πηγή: https://www.politico.eu
