Από τα εργασιακά δικαιώματα στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση
Του Αλέξη Γεωργούλη*
Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, σε διακηρυκτικό επίπεδο, ο πολιτισμός κατέχει σημαντική θέση, λόγω του οικονομικού, κοινωνικού και διεθνή αντίκτυπου του, παρόλα αυτά η σημασία που δίνεται στους εργαζομένους στον πολιτισμό είναι δυσανάλογα μικρή. Η πανδημία ανέδειξε δομικά προβλήματα τα οποία πλέον δεν μπορούν να αγνοηθούν. Πρέπει να ληφθούν μέτρα για την βελτίωση των συνθηκών εργασίας στον καλλιτεχνικό κόσμο, για όλους τους εργαζομένους στους Δημιουργικούς και Πολιτιστικούς Τομείς. Σε αντίθετη περίπτωση θα είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί η πολυπόθητη πολιτιστική ανάκαμψη της Ε.Ε.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «[οι] πολιτιστικοί και δημιουργικοί τομείς είναι πιθανό να έχουν χάσει το 80% του κύκλου εργασιών τους το δεύτερο τρίμηνο του 2020 ως αποτέλεσμα της κρίσης COVID-19 και των περιοριστικών μέτρων». Η πανδημία έχει διαταράξει τις ενέργειες σε ολόκληρο το πολιτιστικό οικοσύστημα: συναυλίες, εκθέσεις, φεστιβάλ και παραστάσεις ακυρώθηκαν, πρόβες και παραγωγές ανεστάλησαν.
Ακόμη και όταν οι χώροι και τα μουσεία επιτράπηκε να ανοίξουν ξανά, δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν με πλήρη δυναμικότητα, φέρνοντας περισσότερες οικονομικές προκλήσεις.
Οι ελεύθεροι επαγγελματίες χτυπήθηκαν περισσότερο
Οι ελεύθεροι επαγγελματίες αποτελούν ένα υψηλό ποσοστό του κλάδου: στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, το 32% των πολιτιστικών εργαζομένων και το 44%~ των καλλιτεχνών είναι αυτοαπασχολούμενοι. Έχουν πληγεί περισσότερο από τις συνέπειες των μέτρων περιορισμού, καθώς στις περισσότερες χώρες δεν μπόρεσαν να επωφεληθούν από τα τακτικά προγράμματα ανεργίας.
Τα προγράμματα υποστήριξης που παρέχουν τα κράτη μέλη διαφέρουν πολύ από χώρα σε χώρα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε επίσης μια σειρά μέτρων για την τόνωση του πολιτιστικού τομέα στο πλαίσιο της πανδημίας. Το πακέτο στήριξης της Επιτροπής δεν αποσκοπούσε στην παροχή άμεσης έκτακτης βοήθειας σε μεμονωμένους καλλιτέχνες (αυτή είναι ευθύνη των κρατών μελών), αλλά επικεντρώθηκε στη βελτίωση των ευκαιριών για διασυνοριακά έργα και συνεργασία ή στη δημιουργία νέων. Ο πολιτιστικός τομέας θα μπορούσε ενδεχομένως να είχε συμπεριληφθεί στα διάφορα μέσα στήριξης της ΕΕ που δίνονται από τα κράτη μέλη.
Προσοχή στους «δημιουργούς»
Αυτό που χρειάζονται οι Πολιτιστικοί και Δημιουργικοί Τομείς στην ΕΕ είναι να εστιάσουμε στους δημιουργούς, σε αυτούς που «φτιάχνουν» πολιτισμό – τους καλλιτέχνες και τους επαγγελματίες του πολιτισμού.
Σε ορισμένα κράτη μέλη γίνεται συζήτηση για το πώς μπορούν να διατηρηθούν τα μέσα διαβίωσης και να προωθηθεί η επαγγελματική ανάπτυξη στον τομέα. Σε επίπεδο ΕΕ, μόλις αρχίζει να εμφανίζεται η επίσημη παραδοχή ότι η η βιωσιμότητά του εξαρτώνται από την ευημερία των εργαζομένων της. Πριν από το 2020, δεν υπήρχε σχεδόν καμία συζήτηση σε ολόκληρη την ΕΕ σχετικά με το εάν θα έπρεπε να υπάρξει συνολική δράση για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των επαγγελματιών της τέχνης, με την τελευταία εξέταση του θέματος σε επίπεδο ΕΕ μια μελέτη του 2006 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Ως πραγματικό σημάδι προόδου, ήταν το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Πολιτιστική Ανάκαμψη της Ευρώπης τον περασμένο Σεπτέμβριο, στο οποίο συμμετείχα κι ως συντάκτης από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και υποστηρίχθηκε από όλες τις μεγάλες ομάδες και εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία. Το ψήφισμα ανέφερε ότι δεν αρκούσε να εστιάσουμε μόνο στην οικονομική ανάκαμψη του πολιτιστικού τομέα, δεδομένης της εγγενούς αξίας του και των κοινωνικών επιπτώσεων. Η αύξηση των επιδοτήσεων, μέσω του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη», είναι ζωτικής σημασίας. Όμως, πέρα από αυτό, το ψήφισμα φέρνει στο επίκεντρο το ζήτημα των συνθηκών εργασίας, καλώντας την Επιτροπή να δημιουργήσει ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο για τις συνθήκες εργασίας στους πολιτιστικούς και δημιουργικούς τομείς, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στη διακρατική απασχόληση.
Ένα συνονθύλευμα μέτρων έχουν ληφθεί από τις εθνικές κυβερνήσεις για την υποστήριξη του πολιτιστικού τομέα από την έναρξη της πανδημίας. Υπήρχαν ήδη τεράστιες αποκλίσεις μεταξύ των επιπέδων και των μορφών υποστήριξης για τον τομέα σε ολόκληρη την ΕΕ και ο Covid-19 θα δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερες ρωγμές στο ευρωπαϊκό πολιτιστικό τοπίο. Στο μέλλον, αυτό θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην πολιτιστική συνεργασία: περιοδείες, συμπαραγωγές, διασυνοριακά έργα και ούτω καθεξής.
Η κατάσταση των καλλιτεχνών
Ένα πλαίσιο της ΕΕ για τις συνθήκες εργασίας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού θα πυροδοτούσε μία νομοθετική δραστηριότητα σε επίπεδο κρατών μελών για κρίσιμα ζητήματα που σχετίζονται με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες των καλλιτεχνών, όπως συμβάσεις, φόροι, μισθοί, κοινωνικές παροχές και κινητικότητα.
Ένα τέτοιο πλαίσιο θα βασιζόταν στην αναγνώριση της άτυπης φύσης της δουλειάς των καλλιτεχνών και στην αναγνώριση ότι η κατάστασή τους απαιτεί βελτίωση.
Αν και ένα τέτοιο πλαίσιο θα ήταν μη δεσμευτικό, θα ήταν ένα τεράστιο βήμα προς την αναγνώριση της αξίας του έργου των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού, καθώς και της άτυπης φύσης των συνθηκών εργασίας τους. Η καθιέρωσή του θα ήταν ένα σημαντικό πολιτικό μήνυμα και ένα κρίσιμο μήνυμα προς τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε όλα τα επίπεδα —και τον ίδιο τον πολιτιστικό τομέα – ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έχει μέλλον, ότι οι καλλιτέχνες εκτιμώνται και ότι υπάρχει διακαής επιθυμία για αλλαγή. Άλλωστε το επόμενο στοίχημα για τον καλλιτεχνικό κόσμο και τους εργαζομένους στους Δημιουργικούς και Πολιτιστικούς Τομείς της ΕΕ, είναι η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση. Μία μετάβαση που δεν θα αφήσει κανέναν εργαζόμενο ανεπηρέαστο και είναι ανάγκη ο κόσμος της τέχνης να αρχίσει να την επεξεργάζεται.
*Αλέξης Γεωργούλης, Ευρωβουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, Μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού του Ε.Κ, ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Φιλίας Πολιτιστικών Δημιουργών του Ε.Κ
Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο politicalbank.gr είναι προσωπικές και εκφράζουν τον συγγραφέα.
