διαΝΕΟσις: Οι Οικονομικές Ανισότητες στην Ελλάδα

Γιατί η δημοσιονομική πολιτική χρειάζεται να διατηρεί αναδιανεμητικό χαρακτήρα.

Ποια είναι η σχέση της τεχνολογικής εξέλιξης με την αναπτυξιακή διαδρομή της ελληνικής οικονομίας και τι μπορεί να γίνει καλύτερα στο μέλλον;

Αυτό διερευνά η νέα ανάλυση της διαΝΕΟσις, την οποία υπογράφει ο Γιάννης Καλογήρου , Ομότιμος Καθηγητής Τεχνολογικής Οικονομικής & Βιομηχανικής Στρατηγικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σε μια εποχή πολλών αλλαγών, πολύ συχνά τεχνολογικών, η έκθεση καταδεικνύει πόσο επιτακτική παραμένει η ανάγκη για ένα νέο παραγωγικό μοντέλο. Πώς όμως μπορεί να επιτευχθεί αυτός ο στόχος;

Η ανάλυση εστιάζει στην καινοτομία σε όλους τους τομείς και κλάδους. Με ένα τέτοιο μοντέλο που, επιπλέον, θα αξιοποιεί τη γνώση –επιστημονική, τεχνολογική, διοικητική, πρακτική– η ελληνική παραγωγή που μπορεί να σταθεί καλύτερα στον διεθνή καταμερισμό εργασίας.

Καινοτομία

4 πυλώνες για ένα σύστημα καινοτομίας

1. Έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη
2. Οικοδόμηση ικανοτήτων και δεξιοτήτων
3. Μηχανισμοί ανάπτυξη, διάχυση και απορρόφηση των καινοτομιών
4. Επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης

Οι 3 πυλώνες του ελληνικού συστήματος καινοτομίας

1. Επιχειρήσεις – μεγάλες, ώριμες μικρομεσαίες, και καινοτόμες start-ups
2. Εκπαιδευτικό σύστημα – ερευνητικοί φορείς, πανεπιστήμια, προγράμματα κατάρτισης
3. Πολιτικό-διοικητικό σύστημα – κυβέρνηση, κρατικοί φορείς κτλ.

Τα συστατικά στοιχεία του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας

H κατάσταση της καινοτομίας στην Ελλάδα σήμερα

Χρηματοδότηση

• €3,3 δις. οι συνολικές δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) στην Ελλάδα το 2023, αυξημένες κατά σχεδόν €300 εκατ. σε σχέση με το 2022 (αύξηση 9,5%). Το επίπεδο αυτό αντιστοιχεί στο 1,49% της ΑΕΠ , σημαντικά χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (2,22%).
• Το ελληνικό κράτος δαπάνησε €750 εκατ. για δράσεις Ε&Α το 2023, που ισοδυναμεί με 0,31% του ΑΕΠ , το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ (μ.ό. 0,24%).
• €1,658 εκατ. ήταν οι δαπάνες των ελληνικών προϊόντων για Ε&Α το 2023 ( 0,74% της ΑΕΠ , έναντι μ.ό. της ΕΕ 1,47%).
• Τα υπόλοιπα σχεδόν €1 δις. δαπανών Ε&Α πραγματοποιήθηκαν (κυρίως) από την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τους μη-κερδοσκοπικούς οργανισμούς (αθροιστικά 0,45% της ΑΕΠ , κοντά στον μ.ό της ΕΕ: ​​0,51%).
• €300 εκατ. είναι ο προϋπολογισμός της Δράσης «Ερευνώ – Καινοτομώ 2021-2027» του ΕΣΠΑ με στόχο τη σύνδεση της έρευνας και της καινοτομίας με την επιχειρηματικότητα, και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας και της εξωστρέφειας των προϊόντων.
• Στο πλαίσιο του «Ορίζοντας – Ευρώπη» , του προγράμματος-πλαισίου της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία, την περίοδο 2021-2022:
• Συμμετείχαν 505 μοναδικοί ελληνικοί φορείς , σε σύνολο 829 έργων με ελληνική συμμετοχή.
• Σχεδόν €645 εκατ. ήταν εγκεκριμένη κοινοτική χρηματοδότηση σε ελληνικούς φορείς.

Οι επιδόσεις της Ελλάδας στα ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα (1984-2020)

9η θέση στην ΕΕ-28 με βάση τον αριθμό των οργανισμών που κατέχουν κεντρική θέση στα ερευνητικά δίκτυα που διαμορφώνονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων.

8η θέση στην ΕΕ-28 με βάση τον αριθμό των συμμετοχών (ως εταίροι αλλά και ως συντονιστές της ερευνητικής κοινοπραξίας).

7 ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα κατατάσσονται στους κορυφαίους 100 ευρωπαϊκούς οργανισμούς (σε σύνολο 77 χιλ. οργανισμών κάθε τύπου), με βάση την κεντρική θέση στα ερευνητικά δίκτυα, τις συνολικές συμμετοχές τους και τις συμμετοχές τους ως συντονιστές των ερευνητικών έργων.

Όμως, οι επιδόσεις της Ελλάδας στους διεθνείς δείκτες είναι μέτριες:

• Στην 47η θέση η ελληνική οικονομία ανάμεσα σε 67 χώρες στη διεθνή κατάταξη ανταγωνιστικότητας του IMD (World Competitiveness Ranking 2024).
• 20ή στην ΕΕ-27 με βάση τον European Innovation Scoreboard 2024. Κατατάσσεται στην ομάδα χωρών που χαρακτηρίζονται από μέτρια επίπεδα καινοτομίας (moderate innovators) και είναι χαμηλότερα του μέσου όρου της ΕΕ.
• 45η ανάμεσα σε 133 χώρες , 28η από τις 39 οικονομίες της Ευρώπης και 38η από τις 51 οικονομίες της ομάδας υψηλού εισοδήματος με βάση τον Παγκόσμιο Δείκτη Καινοτομίας 2024.
• Ωστόσο, η πρόοδος στην ψηφιοποίηση του δημόσιου τομέα κατά την περίοδο της πανδημίας ήταν σημαντική. Η Ελλάδα ανέβηκε στην 21η θέση το 2023 (και στο 89% του μέσου όρου στην ΕΕ) από την 26η θέση (και το 73% του μέσου όρου στην ΕΕ) το 2019 στον γενικό δείκτη του eGovernment Benchmark.

Επιχειρήσεις και καινοτομία

+ Ένας σχετικά μικρός αλλά δυναμικός πυρήνας διακρίνεται για την εξωστρέφεια και την καινοτομία του, όχι μόνο από κλάδους υψηλής τεχνολογίας, αλλά και από παραδοσιακούς (π.χ. κλάδος τροφίμων, μετάλλων, βιομηχανικών ορυκτών).

+ Έχει σημειωθεί βελτίωση της δυνατότητας χρηματοδότησης καινοτόμων εγχειρημάτων σε όλα τα στάδια ωρίμανσης τους, μέσω εξειδικευμένων μηχανισμών (venture capitals κτλ.), που στηρίζονται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Equifund.

+ Υπάρχει βελτίωση της δυνατότητας χρηματοδότησης των υφιστάμενων επιχειρήσεων για την τεχνολογική τους αναβάθμιση και την ενίσχυση της καινοτομικής τους δραστηριότητας (μέσω ΕΣΠΑ ή/και Αναπτυξιακού Νόμου 4399/2016).

– Η νέα επιχειρηματικότητα είναι σε μεγάλο βαθμό επιχειρηματικότητας ανάγκης και ευκαιρίας, με μικρού μεγέθους εγχειρήματα χωρίς σπουδές προοπτικές μεγέθυνσης, κυρίως χαμηλής καινοτομικής επίδοσης, που απευθύνονται στην τελική καταναλωτή.

– Χαμηλός βαθμός ακαδημαϊκής επιχείρησης (δημιουργία εταιρειών spin-off).

– Χαμηλή τεχνολογική και καινοτομική ένταση, και περιορισμένη εξωστρέφεια σε εγχειρήματα που προκαλούνται από υψηλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό (π.χ. μηχανικούς), σε σχέση με το επιστημονικό και τεχνολογικό τους υπόβαθρο.

Κατευθύνσεις πολιτικής

• Μετασχηματισμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με προσαρμογή στην οικονομία της γνώσης και στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση.
• Ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων των πολιτών με μαζικά, στοχευμένα προγράμματα κατάρτισης που θα λαμβάνουν τις ανάγκες διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού.
• Ενίσχυση των δημοσίων υπαλλήλων με την παροχή κινήτρων για την τακτική συμμετοχή τους σε προγράμματα κατάρτισης.
• Παροχή κινήτρων για τη δικτύωση ή επιστροφή στη χώρα –έστω και για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα– εργαζόμενων υψηλών προσόντων από το εξωτερικό.
• Εθνική και περιφερειακή στρατηγική για τη διασύνδεση της ερευνητικής δραστηριότητας με τις λειτουργικές και αναπτυξιακές ανάγκες του δημόσιου τομέα.
• Δημιουργία κόμβων καινοτομίας και Κέντρων Καινοτόμου Επιχειρηματικής Δραστηριότητας σε μεγάλες πόλεις της χώρας, με τη συμμετοχή πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, επιχειρήσεων και επενδυτών.
• Προώθηση και στήριξη νέων, ευέλικτων, εναλλακτικών και σύγχρονων χρηματοδοτικών εργαλείων για την υποστήριξη νεοφυών προϊόντων στα πρώτα στάδια (VCs, Business Angels, Crowdfunding κ.ά.).
• Ενίσχυση της ακαδημαϊκής επιχείρησης με τη διαμόρφωση της στρατηγικής από κάθε πανεπιστήμιο για τη δημιουργία εταιρειών spin-off, καθώς και μηχανισμός υποστήριξής τους (συμβουλευτικές υπηρεσίες, δικτύωση, παροχή και εύρεση χρηματοδότησης κτλ.).
• Παροχή κινήτρων για την ενδυνάμωση των «οικοσυστημάτων καινοτομίας», με μεγάλα κέντρα επιχειρήσεων που θα λειτουργήσουν ως δοκιμαστική βάση για νεοφυείς επιχειρήσεις αλλά και ερευνητικές ομάδες.
• Διαμόρφωση εθνικής ερευνητικής ατζέντας που επικεντρώνεται σε μεγάλους και μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους με συγκεκριμένες αποστολές έρευνας και καινοτομίας, όπως η διαχείριση απορριμμάτων, οι «ευφυείς πόλεις» και η ψηφιοποίηση της βιομηχανίας.